Вазъиятҳои фавқулодда

Тағйирёбии иқлим чист?

Тағйирёбии иқлим ба дигаргуниҳои дарозмуддат дар ҳарорат ва шароити обу ҳаво дахл дорад. Ин гуна дигаргуниҳо метавонанд табиӣ бошанд ва аз тағйирёбии фаъолиятҳои офтобӣ ё таркишҳои бузурги вулқонҳо сарчашма гиранд. Вале аз охири асри 19, сабаби асосии тағйирёбии иқлим фаъолиятҳои инсон мебошад — бахусус сӯзондани сӯзишвориҳои кандани, ба монанди ангишт, нафт ва газ. Сӯзондани ин мавод газҳои гулхонаиро ба вуҷуд меорад, ки дар атмосфера монанди кӯрпа амал карда, гармии Офтобро нигоҳ медоранд ва боиси баландшавии ҳарорат мегарданд. Газҳои асосии гулхонаие, ки тағйирёбии иқлимро ба бор меоранд, гази карбон (CO₂) ва метан (CH₄) мебошанд. Онҳо ҳангоми истифодаи бензин барои ҳаракати мошинҳо ё сӯзондани ангишт барои гарм кардани биноҳо хориҷ мешаванд. Буридани дарахтон ва поксозии замин низ метавонад гази карбонро ба атмосфера партояд.

Фаъолияти кишоварзӣ ва соҳаҳои нафту газ манбаъҳои асосии тавлиди метан ба шумор мераванд. Секторҳои калидие, ки ба партоби газҳои гулхонаӣ сабаб мешаванд, инҳоанд: энергетика, саноат, нақлиёт, сохтмон, кишоварзӣ ва истифодаи замин.

Инсон масъули гармшавии глобалӣ аст

Тадқиқотҳои муосири иқлимшиносон нишон медиҳанд, ки инсон қариб пурра барои гармшавии глобалӣ дар 200 соли охир масъул аст. Амалҳои инсон, ки дар боло зикр гардиданд, боиси партоби газҳое мешаванд, ки Заминро бо суръати бесобиқа дар 2000 соли охир гарм мекунанд. Ҳарорати миёнаи рӯи Замин аллакай тақрибан 1,2°C баландтар аз замони тоиндустриалӣ (охири асри 19) мебошад ва назар ба 100 000 соли охир баландтарин нишондиҳандаро нишон медиҳад. Даҳсолаи охир (2011–2020) гармтарин даҳсола дар таърихи сабтшуда буд ва ҳар яке аз чор даҳсолаи охир нисбат ба ҳар даҳсолаи қабл аз соли 1850 гармтар буданд.

Бисёриҳо фикр мекунанд, ки тағйирёбии иқлим танҳо бо баландшавии ҳарорат робита дорад. Вале баландшавии ҳарорат — танҳо оғози масъала аст. Зеро Замин як системаи мураккабест, ки тамоми унсурҳояш бо ҳам алоқаманданд. Тағйирот дар як соҳа метавонад дигар соҳаҳоро низ таҳти таъсир қарор диҳад.

Натиҷаҳои тағйирёбии иқлим аллакай зоҳир шудаанд: хушксолии шадид, камбуди об, сӯхторҳои бузург, баландшавии сатҳи баҳр, обхезиҳо, обшавии яхҳои қутбӣ, тӯфонҳои харобиовар ва коҳиши гуногунии биологӣ.

Тағйирёбии иқлим ба ҳама таъсир мерасонад, аммо ба тарзҳои гуногун

Тағйирёбии иқлим метавонад ба саломатии мо, қобилияти парвариши озуқа, ҷои зист, амният ва ҷойи кори мо таъсир расонад. Баъзе гурӯҳҳо аллакай бештар дар маърази хатаранд — аз ҷумла аҳолии ҷазираҳои хурд ва кишварҳои рӯ ба рушд. Афзоиши сатҳи баҳр ва воридшавии оби шӯр боиси он шудааст, ки баъзе ҷомеаҳо маҷбур ба кӯч бастаанд. Хушксолии тӯлонӣ одамонро дар ҳолати гуруснагӣ қарор додааст. Дар оянда шумораи зиёди одамоне, ки бо сабаби офатҳои обу ҳаво кӯч мекунанд, меафзояд.

Ҳар як дараҷаи гармшавӣ аҳамияти калон дорад

Тибқи гузоришҳои сершумори СММ, ҳазорҳо олимон ва коршиносони ҳукуматӣ ба хулосае омадаанд, ки маҳдуд кардани болоравии ҳарорати ҷаҳонӣ то 1,5°C метавонад аз оқибатҳои вазнини тағйирёбии иқлим пешгирӣ намояд ва иқлими муносибро ҳифз кунад. Аммо сиёсати кунунӣ эҳтимоли болоравии ҳарорат то 3°C-ро то охири аср нишон медиҳад.

Партобҳои газҳо аз тамоми гӯшаҳои ҷаҳон баромада, ба ҳама таъсир мерасонанд, вале баъзе кишварҳо назар ба дигарон гази бештар хориҷ мекунанд. Ҳафт кишвар ва иттиҳодияи асосии тавлидкунандаи газҳои гулхонаӣ — Чин, ИМА, Ҳиндустон, Иттиҳоди Аврупо, Индонезия, Федератсияи Русия ва Бразилия — дар соли 2020 тақрибан нисфи тамоми партобҳои ҷаҳониро ба худ ихтисос додаанд. Ҳама бояд дар мубориза бо тағйирёбии иқлим саҳм гузоранд, вале онҳое, ки сабаби асосии мушкилот ҳастанд, бояд бештар масъулият гиранд.

Мо бо як мушкили бузург рӯ ба рӯем, аммо аллакай роҳҳои ҳалли зиёд дорем

Бисёре аз роҳҳои ҳалли тағйирёбии иқлим метавонанд фоидаи иқтисодӣ расонанд, сатҳи зиндагиро беҳтар гардонанд ва муҳити зистро ҳифз намоянд. Мо низ созишномаҳо ва стратегияҳои байналмилалӣ дорем, ба мисли Ҳадафҳои рушди устувор, Конвенсияи чорчӯбии СММ оид ба тағйирёбии иқлим ва Созишномаи Париж. Се самти асосии амалҳо инҳоянд: коҳиши партобҳо, мутобиқшавӣ ба таъсироти иқлимӣ ва маблағгузории тағйиротҳои зарурӣ.

Гузариш аз манбаъҳои сӯзишвории кандани ба манбаъҳои барқароршаванда, монанди энергияи офтобӣ ё бодӣ, партобҳоро коҳиш хоҳад дод. Вале чораандешӣ бояд фавран оғоз шавад. Гарчанде шумораи бештари кишварҳо ба ҳадафи сифр кардани партобҳо то соли 2050 уҳдадор шудаанд, то соли 2030 партобҳо бояд ду баробар коҳиш дода шаванд, то гармшавии глобалӣ аз 1,5°C зиёд нашавад. Барои расидан ба ин мақсад, истифодаи ангишт, нафт ва газ бояд ба таври назаррас кам гардад: зиёда аз ду се ҳиссаи захираҳои исботшудаи сӯзишвории кандани бояд то соли 2050 дар зери замин боқӣ монад, то аз тағйироти фалокатбори иқлимӣ пешгирӣ шавад.

Мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим аҳолӣ, хонаҳо, корҳо, инфрасохтор ва табиатро муҳофизат мекунад
Мутобиқшавӣ ҳам таъсироти ҳозира ва ҳам эҳтимолии ояндаро дар бар мегирад. Он дар ҳама ҷо зарур аст, аммо пеш аз ҳама, онҳое бояд дастгирӣ шаванд, ки аз ҳама бештар осебпазиранд ва имкониятҳои камтар барои муқовимат доранд. Мутобиқшавӣ метавонад фоидаи зиёде орад. Масалан, низомҳои огоҳии пешакии офатҳои табиӣ метавонанд ҷони одамонро наҷот диҳанд ва фоидаи онҳо 10 маротиба бештар аз хароҷоти аввалия бошад.

Мо ё ҳоло сармоягузорӣ мекунем — ё баъд хеле гарон пардохт мекунем

Чораандешиҳои иқлимӣ сармоягузориҳои ҷиддиро аз ҷониби ҳукуматҳо ва бахши хусусӣ талаб мекунанд. Вале бетарафӣ дар баробари тағйирёбии иқлим гаронтар тамом мешавад. Яке аз қадамҳои муҳим — иҷрои уҳдадории кишварҳои саноатӣ дар бораи ҷудо кардани 100 миллиард доллар дар як сол барои кишварҳои рӯ ба рушд мебошад, то онҳо тавонанд мутобиқ шаванд ва ба иқтисоди сабз гузаранд.